Ο Τροχός του έτους μας έφερε άλλη μια φορά στη γιορτή των νεκρών. Το πέρασμα από το φωτεινό μέρος του έτους προς το σκοτεινό. Ξέρω πως πολλοί ετοιμάζεστε για ξέφρενα πάρτυ μεταμφιεσμένων και πως αρκετοί έχετε στολίσει το σπίτι σας με διακόσμηση Halloween και Dia de los Muertos, μιας και το Samhain δεν έχει κάποια αντίστοιχη διακόσμηση.
Μια παράδοση που διατηρώ με την οικογένειά μου εδώ και κάποια χρόνια είναι δανεισμένη από τη μεξικάνικη γιορτή των νεκρών Dia de los Muertos και είναι το στόλισμα ενός νεκρικού βωμού, το οποίο ονομάζουν Ofrenda, δηλαδή προσφορά.
Φτιάχνουμε λοιπόν μια γωνιά στο σπίτι μας την οποία στολίζουμε με χρωματιστά υφάσματα και πάνω στην οποία τοποθετούμε τις φωτογραφίες μελών της οικογένειας που έχουν πεθάνει και θέλουμε να τιμήσουμε. Τριγύρω τους βάζουμε αγαπημένα τους αντικείμενα, πολλά κεριά, καθώς και λουλούδια- και συγκεκριμένα καλέντουλες, οι οποίες θεωρούνται νεκρολούλουδα Tagetes erecta, γνωστές και ως cempasúchil.
Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν το cempasúchil σε τελετουργίες αφιερωμένες στους θεούς του Κάτω Κόσμου και του Ήλιου. Το όνομα προέρχεται από τη λέξη cempōhualxōchitl, που σημαίνει «είκοσι άνθη» ή «άνθος με πολλά πέταλα». Ήταν λουλούδι συνδεδεμένο με τον Ήλιο και, επομένως, με τη μετά θάνατον πορεία της ψυχής.
Η έντονη πορτοκαλοκίτρινη απόχρωση των καλέντουλων θεωρείται ότι οδηγεί τις ψυχές των νεκρών πίσω στον κόσμο των ζωντανών, σαν «ηλιακό μονοπάτι». Η μυρωδιά τους λέγεται ότι καθοδηγεί τα πνεύματα προς τα οικεία τους.
Κατά τον εορτασμό της Dia de los Muertos (1–2 Νοεμβρίου), οι οικογένειες στολίζουν τις ofrendas (βωμούς) με καλέντουλες, σκορπούν τα πέταλα στο πάτωμα, σχηματίζοντας μονοπάτια που οδηγούν από την είσοδο του σπιτιού μέχρι τον βωμό, ώστε οι ψυχές να βρουν τον δρόμο τους, καθώς και χρησιμοποιούν τα άνθη για στεφάνια και στα νεκροταφεία.
Μόλις πέσει η νύχτα λοιπόν, και μαζευόμαστε όλοι στο σπίτι, μαγειρεύουμε αγαπημένα φαγητά των νεκρών συγγενών μας, καθώς και γλυκά. Φτιάχνουμε γιορτινή ατμόσφαιρα με μουσική και ποτό και στολίζουμε τα φαγητά κοντά στον βωμό. Αφήσουμε ακόμη εκεί κοντά σαπούνι, νερό και πετσέτα για υποδεχτούμε τους καλεσμένους μας από την άλλη πλευρά όπως τους αρμόζει.
Κάτι που ίσως δεν γνωρίζουν αρκετοί είναι η χρήση του αλατιού. Το αλάτι τοποθετείται στην ofrenda ειδικά για να ωφελήσει τους νεκρούς συγγενείς. Συμβολίζει την καθαρότητα της ψυχής και το «καρύκευμα» του ταξιδιού τους. Εντάσσεται στο ζεύγος νερό + αλάτι, που θεωρείται απαραίτητο για την αναζωογόνηση της ψυχής. Δεν έχει εδώ καθόλου την αποτροπαϊκή λειτουργία που έχει σε άλλες κουλτούρες· αντίθετα, είναι στοιχείο φροντίδας.
Αν εδώ μπερδευτήκατε, είναι απολύτως κατανοητό. Γιατί και στη μεξικάνικη μαγική λαϊκή παράδοση, αλλά και σε πολλές αντίστοιχες ευρωπαϊκές το αλάτι έχει ξεκάθαρα αποτροπαίκό χαρακτήρα. Όμως κατά την Dia de los Muertos γίνεται σαφής διάκριση: το αλάτι στο τραπέζι καλεί και προστατεύει τις ψυχές των δικών μας από βλάβη στο ταξίδι.
Το βράδυ αυτό τρώμε, πίνουμε και χορεύουμε προσκαλώντας τους νεκρούς αγαπημένους μας να μας κάνουν την τιμή να παρευρεθούν ανάμεσά μας. Στεκόμαστε που και που μπροστά στις εικόνες τους και τους μιλάμε, άλλες φορές πάλι τους νιώθουμε να στέκονται απέναντί μας όσο τραγουδάμε και χορεύουμε και μας μιλούν εκείνοι. Όταν το γλέντι κοπάσει, καθόμαστε ένα γύρω μπροστά από τον βωμό και λέμε μεταξύ μας ιστορίες σχετικές με τους «επίτιμους καλεσμένους μας», αναμνήσεις που θέλουμε να μοιραστούμε και που θα τους ικανοποιούσε να ακούσουν.
Στο Μεξικό βέβαια κάνουν και άλλα πράγματα κατά τον εορτασμό της ημέρας των νεκρών, αλλά αυτό που σας περιέγραψα είναι η οικογενειακή μας τελετουργία εμπνευσμένη από τη μεξικάνικη παράδοση. Εσείς προσαρμόστε το στις δικές σας ανάγκες και σας εύχομαι μια μοναδική εμπειρία που να σας αφήσει μια γλυκιά νοσταλγική γεύση και να ζεστάνει τις καρδιές σας!