Πότε πέρασε ο καιρός και φτάσαμε προ του Χειμερινού Ηλιοστασίου δεν το κατάλαβα! Ξέρετε, θα ήθελα εφέτος τούτες τις γιορτινές μέρες να γράψω για κάτι επίκαιρο και spooky! Τελικά θα γράψω κάτι που να πληροί αυτές τις προϋποθέσεις και… το μεγάλο ατού… αναφέρεται σε μια γάτα!

Όπως καταλάβατε λοιπόν θα μιλήσω για τη Γάτα του Yule Jólaköttur (Jólakötturinn) στα Ισλανδικά, η οποία λέγεται και γάτα των Χριστουγέννων εκτός των άλλων. Πρόκειται για μια τεραστίων διαστάσεων, τρομακτική γάτα η οποία παραμονεύει στη χιονισμένη ύπαιθρο την περίοδο του Χειμερινού Ηλιοστασίου και κατασπαράζει όσους δε λάβανε ως δώρο νέα ρούχα, πριν από την παραμονή του Yule. Σε κάποιες πιο ανώδυνες εκδοχές της ιστορίας η Jólaköttur τρώει μόνο το φαΐ τους και όχι τους ίδιους. Αυτό το φοβερό Αλλοκοσμικό πλάσμα σχετίζεται και με άλλες μορφές του Ισλανδικού Φολκλόρ. Λέγεται πως είναι η συντροφιά της Grýla, ενός τερατώδους, γιγάντιου και αιμοδιψούς θηλυκού πλάσματος (ogress) και των γιών αυτής Yule Lads.

Όλη αυτή η οικογένεια, μαζί με τη γάτα φυσικά, είναι ένας κι ένας. Η  Grýla έχει ακόρεστη πείνα για σάρκα και ειδικά για άτακτα παιδάκια, τα οποία μαγειρεύει στο μεγάλο της καζάνι. Ο σύζυγος είναι ένας τεμπελχανάς που αράζει όλη μέρα σπίτι ή σε μια σπηλιά. Οι γιοί, 13 σε αριθμό -ζωή να ‘χουν- είναι μεγάλοι πλακατζήδες και τους αρέσει να ληστεύουν τους ανθρώπους και να τους παρενοχλούν με χίλιους δυο τρόπους. Μάλιστα το όνομα του καθενός αποτυπώνει τον αγαπημένο του τρόπο να γίνεται ενοχλητικός στους ανθρώπους. Μοιάζουν με τους δικούς μας καλλικαντζάρους και κάνουν την εμφάνισή τους ένας-ένας 13 μέρες πριν τη νύχτα του Yule. Τα παιδιά  αφήνουν τα παπούτσια τους στα περβάζια των παραθύρων τους τη νύχτα και τα πλάσματα αυτά τους βάζουν μέσα μικρά δωράκια. Αν όμως τα παιδιά ήταν άτακτα και ανυπάκουα θα βρουν αντί για δωράκια σαπισμένες πατάτες.

Η ιστορία της Jólaköttur

Η πρώτη αναφορά στη Jólaköttur χρονολογείται το 1862 σε μια συλλογή λαογραφικών ιστοριών του Jón Árnason. Είτε το τέρας αυτό δημιουργήθηκε από τον ίδιο το συγγραφέα  είτε προυπήρχε, αυτό δεν μπορεί κανείς να το πει, με βάση τα όσα γνωρίζουμε ως τώρα. Όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις ομοιότητες της γάτας του Yule με άλλα αλλοκοσμικά πλάσματα που σουλατσάρουν στον κόσμο μας την αντίστοιχη περίοδο, για παράδειγμα όσα πλάσματα φαίνεται να συνοδεύουν τον St Nicolas σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες. Σίγουρα έχετε κάνει ήδη τον παραλληλισμό με τον Krampus.

Η Jólaköttur χρησιμοποιούνταν ως φοβέρα και κίνητρο προς τους αγρότες ώστε να προλάβουν να ολοκληρώσουν την επεξεργασία του μαλλιού, που συλλέχθηκε το Φθινόπωρο, πριν έρθει το Yule. Οι εργαζόμενοι ανταμειβόταν με νέα ρούχα. Οπότε όπως καταλαβαίνετε όσοι δεν ήταν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους μένανε δίχως νέα ρούχα και κατ’ επέκταση εκτεθειμένοι στη μοβόρα γάτα.

Η Jólaköttur δεν καθιερώθηκε στο Χριστουγεννιάτικο φολκλόρ πριν το 1932, όταν ο Jóhannes úr Kötlum τη συμπεριέλαβε στη Χριστουγεννιάτικη ποιητική του συλλογή. Από εκεί έγινε γνωστή με το προσωνύμιο ανθρωποφάγο τέρας και οι Ισλανδοί την εντάξανε με ενθουσιασμό τις Χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις και εορτασμούς τους. Θα μου πείτε..είναι τρελοί αυτοί οι Ισλανδοί… Όμως εμείς χάρη σ’ αυτούς μάθαμε γι’ αυτήν την, ομολογουμένως, φοβερή γάτα!

Στο ποίημα δεν περιλαμβάνονται οι άλλοι αλλοκοσμικοί χαρακτήρες αυτής της φρικιαστικής οικογένειας (Yule Lads, Leppalúði, Grýla), αλλά συνυπάρχουν στην ποιητική συλλογή. Και πιθανότατα γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο άρχισαν να συσχετίζονται και να πλέκεται η κοινή τους ιστορία. Αυτό μορφοποιήθηκε στα μέσα του 20^ου αιώνα κ.χ. Σε κάποιες ακόμη πιο μεταγενέστερες ιστορίες της Jólaköttur η γάτα γίνεται τόσο ατίθαση και ανυπάκουη που μόνο ο μικρότερος γιός μπορεί να την κουμαντάει. Καβαλάει που λέτε τη γάτα και διασχίζουν την ύπαιθρο παρεούλα.

Στις μέρες μας η φήμη της Jólaköttur

Θα εκπλαγείτε όμως αν σας πω πως η Jólaköttur απέκτησε παγκόσμια φήμη όχι πριν το 2008! Σ αυτό συνέβαλε τη ηλεκτρονική, αγγλόφωνη εφημερίδα The Reykjavík Grapevine η οποία δημοσίευσε ένα άρθρο για τη γάτα του Yule. Όπως μπορείτε να υποθέσετε, με τον τρόπο που κάποια πράγματα αποκτούν γρήγορα και καθολικά δημοσιότητα στην εποχή του διαδικτύου, η ιστορία της Jólaköttur αναδημοσιεύτηκε και σ άλλα άρθρα και έτσι πήρε το δρόμο για τις καρδιές πολλών-πολλών ανθρώπων. Το 2018 στο Reykjavík, την πρωτεύουσα της Ισλανδίας, στήθηκε ένα μεταλλικό άγαλμα της Jólaköttur, 5 μέτρα ύψους, ως Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση στην κεντρική πλατεία!

Για όσους αντιπαθούν τις γάτες αυτή η ιστορία θα αποτελέσει ακόμη ένα λόγο για να τις απεχθάνονται, αλλά για εμάς τους υπόλοιπους που αγαπούμε αυτά τα μικρά τερατάκια, θα βρούμε στην ιστορία αυτή ακόμη έναν λόγο για να στολίζουμε το μεγάλο τερατάκι. Μιάου και ευτυχισμένο Yuletide!

Πηγές:

1. • Ross, Alan S. C. (1937). “Jólaköttur, Yuillis Yald and similar expressions”. Saga-Book. 12: 1–18. JSTOR 48611938.
   •  Árnason, Jón (1862). Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri  [Icelandic folk- and fairy tales] (in Icelandic) – via Wikisource.
   •  Guðni Karlsson (17 December 2020). “The Yule Cat”. Icelandic Folklore. Archived from the original on 25 March 2023. Retrieved 29 November 2023.
   • Árnason, Jón (1862). Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri  [Icelandic folk- and fairy tales] (in Icelandic) – via Wikisource.
   •  Björnsson, Árni (1983). Í jólaskapi [In a Christmas Spirit] (in Icelandic).
   •  Björnsson, Árni (2000). Saga daganna [The History of Days] (in Icelandic).
   • “Jólakötturinn Og Uppruni Hans” [The Origin of the Christmas cat]. Árbók Hins íslenzka fornleifafélags (in Icelandic): 111–120. Archived from the original on 1 September 2020. Retrieved 29 November 2023.
   •  “The Yule Cat (Christmas in Iceland 2000)”. Archived from the original on 8 January 2005.
   •  “Jólakötturinn”. Thjodminjasafn.is (in Icelandic). National Museum of Iceland. Archived from the original on 22 December 2015.
   •  Magnússon, Haukur (10 December 2008). “The Christmas Cat”. The Reykjavík Grapevine. Fröken Ltd. Archived from the original on 8 December 2015. Retrieved 28 November 2015.
   •  Lewis, Danny (19 December 2016). “Each Christmas, Iceland’s Yule Cat Takes Fashion Policing to the Extreme”. Archived from the original on 26 November 2023. Retrieved 29 November 2023.
   •  Dalrymple, Colin Arnold (27 November 2018). “From Iceland — Christmas Cat Cost Causes Controversy”. The Reykjavík Grapevine. Fröken Ltd. Archived from the original on 9 February 2023. Retrieved 29 November 2023.
   •  “Allir sáttir á hryllilegri jólakattarmynd”. www.mbl.is (in Icelandic). Retrieved 25 December 2023.