Ψυχική Αλχημεία

Οι περισσότεροι όταν ακούνε τον όρο Αλχημεία σκέφτονται έναν υπερήλικα, αποστεωμένο κυριούλη, με πυρετώδες βλέμμα, να χάνεται μέσα στους ατμούς των χημικών αντιδράσεων του Αλχημικού του εργαστηρίου και να ελίσσεται ανάμεσα από στοίβες τόμων στους οποίους είναι καταχωρημένα τα μυστικά του σύμπαντος. Αποστακτήρες, περιστροφικοί εξατμιστήρες, κωνικές φιάλες, διηθητικά χωνιά, πολύχρωμα υγρά και φυσικά ένας μεγάλος χτιστός φούρνος να σιγοκαίει, ποιος ξέρει εδώ και πόσες μέρες.

Η αλχημεία, πέρα από την υλική της διάσταση , η οποία διόλου ευκαταφρόνητη δεν είναι, μιας και αποτελεί τον μαγικό πρόγονο της επιστήμης της χημείας, αποτελεί και ένα βαθύ πνευματικό και μυστικιστικό μονοπάτι μεταμόρφωσης. Η διαδικασία εξέλιξης της ψυχής περιγράφεται μέσα από τρία βασικά στάδια: το Νεγκρέντο (Nigredo), το Αλμπέντο (Albedo) και το Ρουμπέντο (Rubedo). Αυτά τα στάδια αντικατοπτρίζουν τη βαθμιαία κάθαρση, τη φωτισμένη κατανόηση και τελικά την ενοποίηση του εαυτού με το Θείο.

Nigredo: Το Στάδιο της Μαύρης Διάλυσης

Το Nigredo αντιπροσωπεύει το στάδιο της αποδόμησης, της διάλυσης και του σκότους. Εδώ, η ψυχή εισέρχεται σε μια φάση εσωτερικής αποσύνθεσης, όπου διαλύονται οι ψευδαισθήσεις, τα παλιά μοτίβα σκέψης και οι περιοριστικές πεποιθήσεις. H ψυχή μαθαίνει να αντιμετωπίζει το σκοτάδι του βάθους της ύπαρξης. Όλα όσα φορτώθηκε το άτομο στην πορεία της ζωής του επανεξετάζονται και αφήνονται να υποστούν τη διαδικασία της διάλυσης. Θλίψη και πόνος, φόβος και αγωνία! Εδώ γίνεται η αρχή για την αποδοχή του πόνου της ύπαρξης. Ο C. Jung μας λέει πως δεν μπορεί να υπάρξει γέννηση συνείδησης χωρίς πόνο. Είναι ένα στάδιο αποδόμησης και βουτιάς στο αφιλόξενο άγνωστο!

Το στάδιο του Nigredo ανήκει στα λημέρια της «Σκιάς» μέσα στην ατομική ψυχολογία. Το άτομο καλείται να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τις σκοτεινές και απωθημένες πτυχές του εαυτού του, κάτι που συχνά βιώνεται ως υπαρξιακή κρίση ή κατάθλιψη. Αυτή η φάση συνδέεται επίσης με την «Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής» (Dark Night of the Soul όπως την περιγράφει ο Ιωάννης του Σταυρού), μια κρίσιμη εσωτερική εμπειρία όπου η ψυχή βιώνει μια ακραία κατάσταση αποπροσανατολισμού και αναζήτησης νοήματος. Αυτή η αναμέτρηση προκαλεί μία «συνειδησιακή διάλυση», όπου το άτομο νιώθει εγκαταλελειμμένο από το θείο και ταυτόχρονα έρχεται αντιμέτωπο με τις πιο ασυνείδητες και συχνά τρομακτικές πτυχές του ψυχισμού του. Ο Jung τη συσχέτιζε με το “Νυχτερινό Θαλάσσιο Ταξίδι” (Night-Sea Journey), που αποτελεί ένα αρχέτυπο της ψυχικής κατάβασης στο ασυνείδητο.

Albedo: Το Στάδιο της Λευκής Κάθαρσης

Αφού περάσει τη σκοτεινή νύχτα του Nigredo, η ψυχή εισέρχεται στο στάδιο του Albedo, όπου πραγματοποιείται η κάθαρση και η εξαγνιστική φώτιση. Σε αυτό το στάδιο, το άτομο αρχίζει να αποκτά διαύγεια και αυτογνωσία. Εδώ η ψυχή αρχίζει να κοιτάζει με αναλυτική ματιά στον καθρέφτη της αυτοανάκλασής της και να μπορεί να οριοθετεί τις μην λειτουργικές παρορμήσεις του εγώ. Μια λεπτή ισορροπία δυνάμεων αρχίζει να εδραιώνεται μεταξύ των στοιχείων που απαρτίζουν το άτομο. Ο σκοπός της Αλχημείας είναι άλλωστε η μεταμόρφωση της ύπαρξης σε ένα ον που βιώνει πλήρως τον εαυτό του.

Ο Jung περιγράφει αυτή τη φάση ως τη «Συνειδητοποίηση της Άνιμα ή του Άνιμους, όπου το άτομο αναπτύσσει μια βαθύτερη επαφή με τα εσωτερικά του αρχέτυπα, όπως ο Εσωτερικός Καθοδηγητής ή η Εσωτερική Θεϊκή Εικόνα. Το Εγώ αρχίζει να απελευθερώνεται από τις προηγούμενες προσκολλήσεις του και κατανοεί πως η αλήθεια είναι πέρα από τη δυαδικότητα. Στη φροϋδική ψυχανάλυση, αυτή η φάση μπορεί να συγκριθεί με τη μεταμόρφωση του Υπερεγώ σε ένα ανώτερο, πιο ολοκληρωμένο επίπεδο ύπαρξης.

Ο Jung θεωρούσε ότι το στάδιο αυτό συνδέεται με το έργο Rosarium Philosophorum, στο οποίο περιγράφεται η συμβολική «Λευκή Κάθαρση» του ατόμου. Το Rosarium Philosophorum είναι γνωστό κυρίως για τις 20 εμβληματικές ξυλογραφίες του, οι οποίες απεικονίζουν την αλχημική ένωση του θηλυκού και του αρσενικού στοιχείου (Sol και Luna), δηλαδή του Ήλιου και της Σελήνης, συμβολίζοντας τη Χημεία των Αντιθέτων (coniunctio oppositorum). Αυτή η ένωση οδηγεί στη δημιουργία της φιλοσοφικής λίθου μέσα από μια σειρά εσωτερικών και εξωτερικών μετασχηματισμών.

Οι εικόνες αυτές είχαν τεράστια επίδραση στην αλχημική και μυστικιστική παράδοση και αργότερα αναλύθηκαν ψυχολογικά από τον C. Jung, ο οποίος τις χρησιμοποίησε ως αναπαραστάσεις της διαδικασίας εξατομίκευσης, δηλαδή της ενοποίησης του συνειδητού και του ασυνείδητου. Οι ψυχαναλυτές που επεκτείνουν το έργο του (όπως ο Edward Edinger) θεωρούν ότι το Albedo αντιστοιχεί στη σταδιακή ισορροπία μεταξύ του συνειδητού και του ασυνείδητου, η οποία οδηγεί στην ενσωμάτωση των αντιθέσεων του ψυχισμού.

Rubedo : Το Στάδιο της Κόκκινης Ενοποίησης

Το τελικό στάδιο της αλχημικής διαδικασίας είναι το Rubedo, όπου επιτυγχάνεται η ενοποίηση του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου. Είναι η ολοκλήρωση της αλχημικής μεταμόρφωσης, όπου το άτομο φτάνει σε ένα επίπεδο πνευματικής φώτισης και εσωτερικής πληρότητας. Είναι το στάδιο της Αλχημικής ένωσης του Βασιλιά και της Βασίλισσας, το Μέγα Έργο, η πραγμάτωση της Αληθινής Θέλησης!

Στην ψυχαναλυτική θεώρηση, το Rubedo αντιστοιχεί στην αυτοπραγμάτωση όπως την όρισε ο Jung. Είναι η φάση στην οποία ο άνθρωπος επιτυγχάνει την πλήρη ενοποίηση του συνειδητού και του ασυνείδητου, επιτυγχάνοντας την κατάσταση της «Εξατομίκευσης». O Jung είδε το στάδιο αυτό ως τη στιγμή που το άτομο φτάνει σε μυστικιστικές εμπειρίες, όπου η συνείδηση αποκτά υπερβατική διάσταση. Η ένωση του βασιλιά και της βασίλισσας αντιπροσωπεύει τη συγχώνευση των αντιθέτων, την ολοκλήρωση του θηλυκού και του αρσενικού αρχέτυπου εντός της ψυχής.

Η έρευνα του Benoit Rousseau επισημαίνει ότι το Rubedo συμβολίζει την ανάπτυξη των τεσσάρων κύριων λειτουργιών της συνείδησης: σκέψη, αίσθηση, διαίσθηση, συναίσθημα. Το Rubedo συνδέεται με το τελικό στάδιο της αλχημικής διαδικασίας, όπου το άτομο φτάνει σε μία ολοκληρωμένη κατάσταση ύπαρξης. Από ψυχαναλυτική σκοπιά, αυτή είναι η διαδικασία της “Εξατομίκευσης”, η πλήρης ένωση των αντιθέτων του ψυχισμού, όπου το Εγώ και ο Εαυτός εναρμονίζονται.

Η ψυχαναλυτική διάσταση της Αλχημείας

Η αλχημική διαδικασία εξέλιξης της ψυχής είναι ένα ταξίδι βαθιάς μεταμόρφωσης που αντανακλά τη φυσική, ψυχική και πνευματική πορεία του ανθρώπου. Το Nigredo , το Albedo και το Rubedo δεν είναι απλώς χημικές διαδικασίες αλλά εσωτερικά μυστήρια που οδηγούν την ψυχή στο εσωτερικό της ταξίδι. Μέσα από αυτά τα στάδια, η ψυχή διαλύεται, καθαρίζεται και τελικά αναγεννάτε, ολοκληρώνοντας το αλχημικό έργο της.

Το βιβλίο Psychology and Alchemy του C.G.Jung είναι ένας από τους σημαντικότερους τόμους της σειράς Collected Works of C.G. Jung. Σε αυτό το έργο, ο Jung εξερευνά τη σχέση μεταξύ αλχημείας και ψυχολογίας, εστιάζοντας στα συμβολικά μοτίβα που εμφανίζονται τόσο στην αλχημική παράδοση όσο και στο συλλογικό ασυνείδητο. Αναλύει επίσης όνειρα και σύμβολα που σχετίζονται με την αλχημεία, παρουσιάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι αλχημιστές απεικόνιζαν ψυχολογικές διαδικασίες μέσω των μεταλλαγών των υλικών στοιχείων. Ο Jung αντιλήφθηκε την αλχημική διαδικασία ως έναν ψυχικό χάρτη για τη διαδικασία της εξατομίκευσης, όπου το ασυνείδητο εκφράζεται μέσω των συμβόλων των αλχημιστών.

Η Marie-Louise von Franz, συνεργάτιδα του Jung, ανέλυσε εκτενώς τον αλχημικό συμβολισμό μέσα από την έννοια της Ενεργής Φαντασίας (Active Imagination), δηλαδή της ικανότητας του νου να δημιουργεί ζωντανές, μεταμορφωτικές εικόνες που οδηγούν στην ατομική ολοκλήρωση. Ενώ και ο Gerard Dorn, αλχημιστής του 16ου αιώνα κ.χ, συνέβαλε στην ψυχαναλυτική ερμηνεία της αλχημείας, βλέποντάς την ως έναν χάρτη για την ηθική και ψυχική ισορροπία.

Στο σημείο αυτό θέλω να κάνω μια τεράστιας σημασίας παρατήρηση! Επειδή στους χώρους των πνευματικών αναζητήσεων και των μαγικών ομάδων οι άνθρωποι αρέσκονται να φανφαρολογούν και να κρύβονται πίσω από μεγάλα λόγια, συνήθως δεν κάνουν έργα. Φαντασιώνονται λοιπόν πως περνούν αυτά τα στάδια και έχουν φτάσει στη φώτιση και νιώθουν μια αλαζονική και κίβδηλη ανωτερότητα. Και ακριβώς εδώ θα ήθελα να πω πως η αλχημική διεργασία που ακολουθεί η ψυχή δεν είναι γραμμική. Δεν κατακτά κάποιος τη μία και μοναδική αλήθεια. Δεν φτάνει κάποιος στην μια και ολοκληρωτική πληρότητα. Η ύπαρξή μας βιώνεται σε επίπεδα και η ολοκλήρωση κάθε ενός είναι αληθινή και πλήρης μέσα στη μερικότητά της. Κανείς δεν φτάνει ποτέ το απόλυτο! Πορευόμαστε σπειροειδώς μέσα στα μονοπάτια της ζωής. Κάθε ολοκλήρωση- Rubedo και μια αρχή- Nigredo.

Αλχημεία και μύθος

Η Clarissa Pinkola Estés, ιδιαίτερα μέσα από το έργο της Women Who Run with the Wolves, αναφέρεται στη διαδικασία ψυχολογικής μεταμόρφωσης που σχετίζεται με τα αρχέτυπα και την εσωτερική αλχημεία της ψυχής. Αν και δεν χρησιμοποιεί ρητά τους όρους Νεγκρέντο, Αλμπέντο και Ρουμπέντο, η αφήγησή της για τη γυναικεία ψυχή, τη διέλευση μέσα από τον πόνο, την κάθαρση και την επανένωση με το αυθεντικό της πνεύμα αντικατοπτρίζει τις ίδιες μεταμορφωτικές αρχές.

Στο παραμύθι : «Τα κόκκινα παπούτσια» αναλύει την αυτοκαταστροφική φύση που μπορεί να αποκτήσει η ψυχή όταν απομακρύνεται από την αυθεντική της πορεία και πέφτει σε παγίδες της κοινωνικής επιβολής. Αυτό θα μπορούσε να παραλληλιστεί με το στάδιο του Nigredo, όπου το άτομο αντιμετωπίζει την εσωτερική του διάλυση και την απομάκρυνση από την ουσία του. Η διαδικασία θεραπείας και αποκατάστασης της ψυχής, που περιγράφει, θυμίζει το Albedo και το Rubedo, όπου επέρχεται η αναγέννηση και η πλήρης αποκατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας.

Φυσικά αυτό το μοτίβο εμφανίζεται και σε πάρα πολλά άλλα παραμύθια. Ενδεικτικά θα αναφέρω την Ωραία κοιμωμένη, όπου η ηρωίδα περνά από τη “σκοτεινή νύχτα της ψυχής” (Nigredo), την αφύπνιση (Albedo) και τελικά τη βασιλική ένωση με τον πρίγκιπα (Rubedo). Αλλά και τη Σταχτοπούτα που βιώνει το στάδιο της απώλειας και της ταπείνωσης (Nigredo), καθαρίζεται από την τέφρα (Albedo) και τελικά φτάνει στη βασιλική ένωση (Rubedo). Και φυσικά το υπέροχο παραμύθι «Η άχειρος κόρη» που βρίθει αλχημικούς συμβολισμούς και βαθιές ψυχικές διεργασίες. Και για να μην ξεχνάμε τα … δικά μας, παρόμοιες ψυχικές μυητικές διαδρομές έχουμε σε πολλούς μύθους κατάβασης, όπως στο μύθο της Περσεφόνης και τον μύθο της Inanna.

Ο κόσμος των μύθων και των παραμυθιών είναι τόσο αχανείς και τόσο εκπληκτικά εύφορος που αξίζει να βουτάμε μέσα του και να ξεδιψάμε τις ψυχές μας με σύμβολα, εικόνες και αισθήσεις που τόσο πολύ ανάγκη έχουμε. Τα εργαλεία κάθε φορά μπορεί να είναι διαφορετικά. Αυτή τη φορά ήταν η Αλχημεία. Ίσως την επόμενη φορά όμως να ανοίξω την λαμπερή εργαλειοθήκη μου και επιλέξω κάτι διαφορετικό για να πάρω μαζί μου στην βουτιά αυτή. Και φυσικά θα μοιραστώ μαζί σας ό,τι φέρω πίσω μαζί μου!