Zorya: οι Αστροαδερφάδες

«Εσείς τρία αστέρια της αυγής, τρείς αδερφές στον ουρανό: μία θαμπή, μια φιλόξενη και μία θλιμμένη! Ακούστε την προσευχή μου!»

Zorya (Zarya, Zvezda, Zwezda) είναι το όνομα τριών αδερφάδων της Σλάβικης μυθολογίας. Κόρες του Dazbog, του Θεού Ήλιου, και άμεσα συνδεδεμένες με το γάμο, την προστασία των βρεφών και τον εξορκισμό. Προσέχουν το φοβερό κυνηγόσκυλο Simargl ώστε να μην ορμήσει στην Μικρή Άρκτο. Φροντίζουν να είναι πάντα αλυσοδεμένο στον Πολικό Αστέρα, γιατί αν ελευθερωθεί και κατασπαράξει τον αστερισμό της Μικρής Άρκτου θα επέλθει το τέλος του κόσμου!

Η πρώτη είναι το πρωινό άστρο Zorya Utrennaya και καθήκον της είναι το άνοιγμα των πυλών του παλατιού ώστε το άρμα του Ήλιου να βγει στον ουρανό και να φωτίσει τον κόσμο. Οι Ρώσσοι λένε: “Ο Ήλιος δε θα ανατείλει χωρίς την πρωινή Zoryushka”. Η δεύτερη είναι το εσπερινό άστρο Zorya Vechernyaya και καθήκον της είναι να κλείνει τις πύλες του παλατιού κάθε που ο Ήλιος δύει. Τέλος η Τρίτη είναι το μεταμεσονύκτιο άστρο Zorya Polunochnaya και κρατάει τον πατέρα τους στα χέρια της όλο το βράδυ που είναι νεκρός και ως το χάραμα που αναγεννιέται.

Σε κάποιες παραδόσεις εμφανίζονται από τις αδερφάδες μόνο το πρωινό και το εσπερινό άστρο. Απεικονίζονται να στέκονται εκατέρωθεν του θρόνου του Ήλιου στο λαμπερό του παλάτι. Ενώ σε κάποιες άλλες παραδόσεις αναφέρεται μόνο μία Zorya με όλες τις ιδιότητες των υπολοίπων ενσωματωμένες. Επίσης μπορούμε να συναντήσουμε την (ή τις ) Zorya ως αδερφές του Ήλιου και της Σελήνης -και όχι ως κόρες του Ήλιου.

Η λέξη Zorya προέρχεται από το Σλάβικο zoŗà,  που σημαίνει αυγή και το οποίο με τη σειρά του έχει κοινή ρίζα με τη Σλάβικη λέξη  zrěti, η οποία σημαίνει παρατηρώ, αλλά και το zьrěti που σημαίνει λάμπω.

Ποιο είναι το άστρο του πρωινού

Αξίζει να πούμε πως αρχικά, οι όροι “αυγερινό άστρο” και “εσπερινό άστρο” εφαρμόστηκαν μόνο στον φωτεινότερο πλανήτη όλων, την Αφροδίτη. Πολύ πιο εκθαμβωτικό από οποιοδήποτε από τα πραγματικά αστέρια στον ουρανό-εκτός του Ήλιου- η Αφροδίτη δεν φαίνεται σα φως που τρεμοπαίζει, αλλά αντ ‘ αυτού λάμπει με ένα σταθερό, ασημένιο φως. Το γεγονός ότι η Αφροδίτη ήταν ένα “περιπλανώμενο αστέρι” σύντομα έγινε προφανές στους αρχαίους ουρανοπαρατηρητές, οι οποίοι παρατήρησαν την κίνηση της σε σχέση με τα αστέρια του φόντου, πηγαίνοντας από τον ανατολικό ουρανό το πρωί στον δυτικό ουρανό νωρίς το βράδυ.

Πέρα από την Αφροδίτη, όταν συναντούμε τον όρο «Πρωινό Άστρο», αυτό μπορεί να αναφέρεται και στον Σείριο (όταν εμφανίζεται στον ουρανό πριν την ανατολή του Ηλίου κατά το διάστημα από τις αρχές του Ιούλη ως τα μέσα του Σεπτέμβρη) ή στο Ερμή όταν λάμπει στην Ανατολή πριν την αυγή ή άλλου ουράνιου σώματος κατά την ετήσια ηλιακή ανατολή του. Αντίστοιχα, για το εσπερινό άστρο συναντούμε τους συνήθεις ύποπτους Αφροδίτη και Ερμή όταν εμφανίζονται στη Δύση μετά τη δύση του Ηλίου.

Φυσικά, η Αφροδίτη δεν είναι το μόνο περιπλανώμενο “αστέρι” στον ουρανό. Υπάρχουν τέσσερα ακόμη που είναι επίσης ορατά με γυμνό μάτι (πέντε, αν συμπεριλάβετε τον ουρανό, ο οποίος είναι ελάχιστα αντιληπτός χωρίς οπτική βοήθεια σε σκοτεινές νύχτες). Η διαφορά είναι ότι, με την πιθανή εξαίρεση του Δία και, σε σπάνιες περιπτώσεις, του Άρη, κανένας από τους άλλους πλανήτες δεν ξεχωρίζει με τον ίδιο τρόπο όπως η Αφροδίτη. Παρ ‘ όλα αυτά, κάπου στο μακρινό παρελθόν, το “πρωινό άστρο” και το “εσπερινό άστρο” έγιναν πληθυντικοί για να συμπεριλάβουν και τους τέσσερις άλλους πλανήτες.

Οι Zorya στις Σλάβικες Παραδόσεις

 Οι αδερφές Zorya έχουν την δική τους ξεχωριστή θέση στο Σλάβικο folklore και εμφανίζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με άλλες θεότητες και πνεύματα της αυγής. Τα χρώματά τους είναι το κόκκινο, το χρυσό, το κίτρινο και το ρόδινο. Κατοικούν στο νησί Buyan, ένα μυστηριώδες νησί κάπου στον ωκεανό, που εμφανίζεται και εξαφανίζεται με τις παλίρροιες, μαζί με τα τρία αδέρφια : τον Βόρειο, τον Δυτικό και τον Ανατολικό άνεμο. Κάποιες φορές οι Zorya εμφανίζονται μαζί με τον Αγ. Γεώργιο και τον Αγ. Νικόλαο.  Λέγεται επίσης πως διαθέτουν μια ολόχρυση βάρκα και ένα ασημένιο κουπί.

Στη Λιθουανική Παράδοση υπάρχει ένα αντίστοιχο ντουέτο φωτεινών θεοτήτων οι Vakarine και η Ausrine. Η πρώτη είναι το εσπερινό άστρο και φροντίζει να στρώνει το κρεββάτι της Ηλιακής Θεάς Saulė, ενώ η δεύτερη είναι το πρωινό άστρο και ανάβει τη φωτιά για τη θεά του Ήλιου καθώς εκείνη ετοιμάζεται για τη μέρα της. Στη Λευκορωσία λένε: « H  Zara-Zaranitsa, μια πανέμορφη κόρη, διάβαινε στον ουρανό όταν της πέσαν τα κλειδιά. Το φεγγάρι τα είδε, αλλά δεν είπε τίποτα. Ο Ήλιος τα είδε και τα σήκωσε.» αναφερόμενοι στις δροσοσταλίδες που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της νύχτας και που με το πρώτο φως του Ήλιου εξατμίζονται.

Στην Πολωνική Παράδοση οι Zorya είναι τρείς αδερφές προσωποποιήσεις των σταδίων της μέρας, που όμως σχετίζονται άμεσα και με τις Μοίρες που κυβερνούν το ριζικό. Τα κορίτσια απευθύνονται στο άστρο το πρωινού να πάει να βρει τον αγαπημένο τους και να τον μαγέψει ώστε να μην αγαπήσει ποτέ καμία άλλη. Αλλά και στην Ουκρανία οι κοπέλες επικαλούνται τις τρείς αστροαδερφάδες με μαγικά ερωτικά ξόρκια για να δέσουν τον έρωτά τους. Είναι προστάτιδες του γάμου και του έρωτα.

Στο ευρύ κοινό οι Zorya  αστροαδελφές γίνανε γνωστές μέσα από το βιβλίο του Neil Gaiman “American Gods” και φυσικά την ομώνυμη σειρά ως μια τρισυπόστατη θεά με διακριτές προσωπικότητες. Το πρωινό και το εσπερινό άστρο -αυγερινός και εσπερινός- γοήτευαν ανέκαθεν την ανθρωπότητα και θα συνεχίσουν να το κάνουν, κάτω από οποιοδήποτε προσωπείο κι αν φορούν, καθοδηγώντας μας από το φως στο σκοτάδι και ξανά πάλι στο φως.

Πηγές:

• Eliade, Mircea (1980). “History of Religions and “Popular” Cultures”. History of Religions.
• Graves, Robert (1987). New Larousse Encyclopedia of Mythology: With an Introduction by Robert Graves
• Grzegorzewic, Ziemisław (2016). O Bogach i ludziach. Praktyka i teoria Rodzimowierstwa Słowiańskiego [On Gods and People. The practice and theory of the Slavic native religion]
• Andrews, Tamra (2000). Dictionary of Nature Myths: Legends of the Earth, Sea, and Sky. Oxford University Press. p. 20. ISBN 978-0-19-513677-7.