Bakeneko και Nekomata

Οι Μυστηριώδεις Γάτες της Ιαπωνικής Λαογραφίας

Μια φορά κι έναν καιρό, μα ποιον καιρό, μια ηλικιωμένη κυρία ζούσε σε ένα όμορφο μικρό σπίτι στο Ναγκασάκι, μαζί με τη γάτα της. Την είχε από τόσο δα ψιψίνι και τη μεγάλωνε με πολλή φροντίδα. Τα χρόνια κυλούσαν και για τις δυο και τα φέρναν βόλτα μια χαρά! Η γάτα είχε ήδη στη ράχη της πολλά γατίσια χρόνια, ενώ η ηλικιωμένη κυρία ήταν ήδη καταβεβλημένη από τα χρόνια που κουβαλούσε στη δική της ανθρώπινη πλάτη.

Μια νύχτα, η γριά ξύπνησε από έναν περίεργο εφιάλτη. Ονειρεύτηκε μια γιγάντια γάτα που την κοιτούσε με φωσφορίζοντα μάτια και της μιλούσε με ανθρώπινη φωνή:
«Πρόσεχε… η σκιά μου μεγαλώνει!»

Το επόμενο πρωί, κοίταξε τη γάτα της και πρόσεξε κάτι παράξενο: η ουρά της δεν ήταν πια μια. Είχε χωριστεί στα δύο, σαν διχαλωτό κλαδί. Από εκείνη τη μέρα, το ζώο άρχισε να συμπεριφέρεται περίεργα—στεκόταν στα πίσω πόδια του, έβγαζε περίεργους ήχους που έμοιαζαν με λόγια και, κάποιες νύχτες, εξαφανιζόταν και γυρνούσε μόνο την αυγή. Οι γείτονες ψιθύριζαν ήδη ιστορίες για μια τρομακτική σκιερή παρουσία που τριγυρνά τα βράδια γύρω από το σπίτι της ηλικιωμένης κυρίας.

Ταυτόχρονα τα κουτσομπολιά γύρω από τη γριά δίναν και παίρναν. Λέγανε λοιπόν πως η φωνή της ήταν κάπως περίεργη τελευταία. Ο τρόπος που βάδιζε είχε αποκτήσει απαράμιλλή χάρη, αταίριαστη εντελώς με την ηλικία της. Χώρια που η ηλικιωμένη κυρία απέφευγε πλέον συστηματικά να κυκλοφορεί με το φως του Ήλιου.

Οι μέρες διαδέχονταν η μια την άλλη, ώσπου, ένα πρωί, οι γείτονες παρατήρησαν πως η γριά δεν έβγαινε πια από το σπίτι. Κάποιο πρωί αποφάσισαν να χτυπήσουν την πόρτα της, αλλά απάντηση δεν πήραν. Κατά το σούρουπο, πήραν το θάρρος να μπούνε μέσα. Το δωμάτιο ήταν τυλιγμένο στο λυκόφως, ήσυχο και με μια αίσθηση μυστηρίου να πλανάται στον αέρα.

Η Ηλικιωμένη κυρία καθόταν ακίνητη και σιωπηλή στο συνηθισμένο της σημείο, με τα συνηθισμένα της ρούχα και με μια κορμοστασιά ομολογουμένως αταίριαστη. Όταν φωνάξαν το όνομά της στην αρχή δεν αποκρίθηκε, αλλά έπειτα σηκώθηκε με απίστευτη ευλυγισία και χάρη και κινήθηκε αμίλητη στο χώρο ώσπου στάθηκε απέναντί τους. Τα μάτια της λάμπανε σαν πυρωμένα κάρβουνα και σε μαγνήτιζαν.

Οι γείτονες σαστισμένοι κοιτούσαν μην ξέροντας τι να πουν. Ξάφνου κάποιος έβγαλε μια κραυγή δείχνοντας την αντανάκλασή της ηλικιωμένης κυρίας στον καθρέφτη. Το είδωλο στον καθρέφτη απεικόνιζε μια γάτα ντυμένη με γυναικεία ρούχα. Η μορφή μπροστά τους, με μια απότομη κίνηση πέταξε τα ρούχα και άφησε να φανεί το γούνινο γατίσιο κορμί της. Έδωσε έναν εντελώς γατίσιο πήδο και χάθηκε στη νύχτα πηδώντας από το ανοιχτό παράθυρο.

Τρομοκρατημένοι, οι χωρικοί κατάλαβαν τι είχε συμβεί. Η αγαπημένη γάτα της ηλικιωμένης κυρίας είχε μετατραπεί σε Nekomata. Έτρεξαν να το σκοτώσουν, αλλά το πλάσμα χάθηκε μες στη νύχτα. Λένε πως, από τότε, όταν μια γάτα γεράσει πολύ, πρέπει να την παρακολουθείς προσεκτικά. Αν η ουρά της αρχίσει να διχάζεται, τότε ίσως να μην είναι πια μια απλή γάτα…

Οι γάτες της Ιαπωνίας

Οι γάτες κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στη λαογραφία πολλών πολιτισμών, αλλά στην Ιαπωνία αποκτούν μια εντελώς μεταφυσική διάσταση. Ανάμεσα στα μυθικά πλάσματα της ιαπωνικής παράδοσης, ξεχωρίζει το Bakeneko (化け猫), ένας Αλλοκοσμικός γάτης με ικανότητες μεταμόρφωσης και μαγικές δυνάμεις και τα το nekomata (ねこまた), ένας επίσης Αλλοκοσμικός γάτης με ταλέντο στη νεκρομαντεία και την εκδικητική μαγεία.

Οι Ρίζες του Μύθου

Οι γάτες έκαναν το ντεμπούτο τους στην Ιαπωνία κατά τον 9^ο αιώνα κ.χ., όταν εισήχθησαν από την Κίνα για την προστασία των παπύρων από τρωκτικά. Κατά την περίοδο Edo, οι γάτες έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς και εμφανίστηκαν σε έργα τέχνης, όπως τα ukiyo-e (ξυλογραφίες), εμπνέοντας παράλληλα πλήθος λαϊκών δοξασιών για τις μεταφυσικές τους ικανότητες.

Η περίοδος Edo (江戸時代, Edo jidai) ήταν μια από τις πιο σημαντικές περιόδους της ιαπωνικής ιστορίας, διαρκώντας από το 1603 έως το 1868. Ονομάστηκε έτσι από την πόλη Edo (σημερινό Τόκιο), που έγινε το κέντρο της πολιτικής εξουσίας. Στο διάστημα αυτό η χώρα εφάρμοσε πολιτική αυστηρής απομόνωσης από τον υπόλοιπο κόσμο, περιορίζοντας τις επαφές της μόνο με την Κίνα, την Κορέα και την Ολλανδία μέσω του λιμανιού του Ναγκασάκι. Αναπτύχθηκε η οικονομία, το εμπόριο και οι τέχνες. Επειδή η ειρήνη επικράτησε για σχεδόν 250 χρόνια, οι αστικές τάξεις ευημερούσαν, οδηγώντας στην ανάπτυξη παραδόσεων όπως η τέχνη των γκεϊσών, η ποίηση χαϊκού, και οι ιστορίες για υπερφυσικά όντα (yōkai, όπως τα Bakeneko και τα Nekomata).

Το Bakeneko συγχέεται συχνά με το Nekomata. Η βασική διαφορά είναι πως το Nekomata έχει δύο ουρές και θεωρείται ότι μπορεί να ελέγχει τους νεκρούς, ενώ το πεδίο δράσης του Bakeneko αφορά κυρίως μεταμορφώσεις και κατάρες, μπορεί να διαθέτει δύο ουρές αλλά όχι πάντα. Σε γενικές γραμμές είναι δύσκολο να τα διαχωρίσει κανείς.

Τα τρομερά Nekomata

Τα nekomata (ねこまた) είναι μυθικά πλάσματα της ιαπωνικής λαογραφίας, μια κατηγορία yōkai (Αλλοκοσμικών όντων), που προέρχονται από γάτες που έχουν ζήσει για πολύ καιρό και έχουν αποκτήσει υπερφυσικές ικανότητες. Σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, ένα βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η διχαλωτή ουρά, που θεωρείται ένδειξη της μεταμόρφωσής τους από κοινές γάτες σε Αλλοκοσμικά όντα.

Εμφανίζονται σε δύο βασικές μορφές: τα Oρεινά Νekomata, που ζουν στα βουνά και είναι άγρια, και τα οικιακά Νekomata, που προέρχονται από κατοικίδιες γάτες που γερνούν και μεταμορφώνονται. Λέγεται ότι οι γάτες αυτές μπορούν να μιλήσουν ανθρώπινες γλώσσες, να επικοινωνούν και να ελέγχουν τα πνεύματα των νεκρών. Μπορούν επίσης να δημιουργήσουν φλεγόμενες σφαίρες και να προκαλέσουν πυρκαγιά. Σε κάποιες ιστορίες παρουσιάζονται ως εκδικητικά πνεύματα που επιστρέφουν για να τιμωρήσουν όσους τα κακομεταχειρίστηκαν.

Τα Νekomata εμφανίζονται συχνά σε ιαπωνικές ιστορίες, είτε ως τρομακτικά όντα που σπέρνουν τον φόβο, είτε ως όντα με διφορούμενη φύση, δρώντας τόσο ως προστάτες όσο και ως εκδικητές. Σε κάποιες εκδοχές, χρησιμοποιούν τις ικανότητές τους για να ξεγελάσουν ή να εκδικηθούν ανθρώπους, ενώ σε άλλες, εμφανίζονται ως σοφά και ισχυρά όντα με γνώση πέρα από αυτήν των θνητών. Βέβαια τα πλάσματα αυτά δεν έχουν ροπή στην εκδίκηση εκ γενετής. Λέγεται πως αυτή τάση τους αναπτύσσεται από συσσωρευμένα περιστατικά κακομεταχείρισής τους όσο είναι απλές γάτες.

Τα Bakeneto και η ανθρώπινη νοημοσύνη

Τα Bakeneko αποκτούν τις μαγικές τους δυνάμεις με την πάροδο του χρόνου, εμφανίζοντας μοναδικά χαρακτηριστικά που τα ξεχωρίζουν από τις απλές γάτες. Μπορούν να μεγαλώνουν υπερβολικά, φτάνοντας το μέγεθος ενός ανθρώπου. Κάποιες φορές διαθέτουν διχαλωτή ή εξαιρετικά μακριά ουρά. Τα μάτια τους συχνά λάμπουν στο σκοτάδι, αποκαλύπτοντας έτσι τη μαγική τους φύση. Επίσης μπορούν να περπατούν στα δύο πόδια, μιμούμενα ανθρώπινη στάση και είναι σε θέση να μιμούνται ανθρώπινες φωνές και να συνομιλούν.

Μία από τις πιο γνωστές δυνάμεις τους είναι η ικανότητα μεταμόρφωσης. Συχνά παίρνουν την μορφή ανθρώπων, μερικές φορές ακόμα και των ιδιοκτητών τους, για να αναλάβουν την ταυτότητά τους. Μπορούν να φέρουν κακοτυχία, να ελέγχουν τη φωτιά και να καταριούνται εκείνους που τα κακομεταχειρίζονται. Σε ορισμένους θρύλους, ένα Bakeneko μπορεί να αναστήσει νεκρούς ή να τους χειραγωγήσει για να εκτελέσουν τη θέλησή του.

Αλλοκοσμικές γάτες και τεχνη

Κατά την περίοδο Edo, οι καλλιτέχνες απεικόνιζαν τα Bakeneko και τα Nekomata σε ukiyo-e, τονίζοντας το μυστήριο που τα περιβάλλει. Στην ιαπωνική λογοτεχνία και θεατρικές παραστάσεις kabuki, εμφανίζονται ως φιγούρες εκδίκησης, όπως στην ιστορία “Yotsuya Kaidan“, όπου μια γυναίκα-φάντασμα συχνά συνδέεται με τις ικανότητες ενός Bakeneko.

Σήμερα, παραμένουν δημοφιλή σε anime, manga και βιντεοπαιχνίδια. Εμφανίζονται, για παράδειγμα, στο “Natsume’s Book of Friends”, όπου παίζουν το ρόλο πνευματικού οδηγού, και στο παιχνίδι “Nioh”, ως εχθρική οντότητα.

Τα Bakeneko και τα Nekomata είναι ένα από τα πιο αινιγματικά yōkai της ιαπωνικής λαογραφίας, αντανακλώντας τον φόβο και τον σεβασμό των Ιαπώνων προς τις γάτες. Από λαϊκούς θρύλους και θεατρικές παραστάσεις μέχρι σύγχρονα μέσα, η παρουσία τους διατηρείται δυναμική, επιβεβαιώνοντας την αιώνια γοητεία που ασκούν αυτά τα μυστηριώδη πλάσματα.