Η Remedios Varo (1908–1963) ήταν μια ισπανικής καταγωγής Μεξικάνα ζωγράφος της οποίας η μοναδική συγχώνευση σουρεαλισμού, επιστήμης, μαγείας και μυστικισμού δημιούργησε μερικές από τις πιο αινιγματικές και σαγηνευτικές εικόνες του εικοστού αιώνα. Σύγχρονη και στενή φίλη της Leonora Carrington και της Kati Horna, η Varo ήταν μέρος ενός ζωτικού κύκλου γυναικών σουρεαλιστών στο Μεξικό, δημιουργώντας μια οπτική γλώσσα που εξερευνούσε το μεταφυσικό, το αλχημικό και το βαθιά προσωπικό. Τα σχολαστικά αποδομένα έργα της συχνά απεικονίζουν φανταστικούς μηχανισμούς, απόκρυφες τελετουργίες και ανδρόγυνα όντα σε αλλόκοτα περιβάλλοντα, αντανακλώντας μια δια βίου επιδίωξη κρυμμένης γνώσης και πνευματικής υπέρβασης.
Πρώιμη ζωή και εκπαίδευση
Η Remedios Varo γεννήθηκε στο Anglès της Καταλονίας της Ισπανίας. Ο πατέρας της, υδραυλικός μηχανικός, ενθάρρυνε το ενδιαφέρον της για την επιστήμη και το σχέδιο, δίνοντάς της τεχνική εκπαίδευση από μικρή. Αργότερα σπούδασε στη Real Academia de Bellas Artes de San Fernando στη Μαδρίτη, όπου εκτέθηκε στα έργα του Hieronymus Bosch, του Francisco Goya και άλλων παλιών δασκάλων που επηρέασαν βαθιά το στυλ της. Η πρώιμη ζωή της σημαδεύτηκε από την εξέγερση ενάντια στους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις εσωτερικές φιλοσοφίες.
Σουρεαλισμός και Εξορία
Τη δεκαετία του 1930, η Varo αναμείχθηκε με το σουρεαλιστικό κίνημα στο Παρίσι, όπου συνεργάστηκε με καλλιτέχνες όπως ο Benjamin Péret και έγινε φίλη του André Breton. Ωστόσο, η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη την ανάγκασε να εξοριστεί. Κατέφυγε στο Μεξικό το 1941, μια χώρα της οποίας οι πλούσιες μυθολογικές και πολιτιστικές παραδόσεις θα γινόταν κεντρική στο ώριμο έργο της.
Μια Γλώσσα του Μυστικισμού
Το έργο της Varo διακρίνεται από τη σύνθεση μυστικιστικών θεμάτων και επιστημονικών εικόνων. Πίνακες όπως το Creation of the Birds (1957) δείχνουν φιγούρες που ασχολούνται με απόκρυφες πράξεις δημιουργίας χρησιμοποιώντας επιστημονικά όργανα και μαγικά σύμβολα. Σε αυτό το κομμάτι, ένα υβρίδιο πουλί-γυναίκα ζωγραφίζει νέα πουλιά χρησιμοποιώντας μια παλέτα συνδεδεμένη με ένα μισοφέγγαρο και ένα βιολί που αντηχεί με την κοσμική ενέργεια. Αυτή η ανάμειξη μυστικιστικού και μηχανικού αντανακλά το ενδιαφέρον της Varo για την αλχημεία, τη θεοσοφία και τις θεωρίες του Carl Jung για την ψυχή.
Οι χαρακτήρες της, συχνά άβαταρ του εαυτού της, διασχίζουν λαβυρινθώδεις αρχιτεκτονικές ή υποβάλλονται σε μεταμορφωτικά ταξίδια. Έργα όπως το The Calling (1961) και το Exploration of the Sources of the Orinoco River (1959) παρουσιάζουν αναζητήσεις για γνώση και πνευματική αφύπνιση μέσα από αφηγήσεις γεμάτες σύμβολα. Αυτά τα ονειρικά τοπία, με λεπτές λεπτομέρειες και χρωματισμένα με ένα λεπτό χιούμορ, απεικονίζουν τους εσωτερικούς κόσμους της συνείδησης και της μεταφυσικής έρευνας.
Φεμινιστικό Όραμα και Κληρονομιά
Αν και σπάνια είναι απροκάλυπτα πολιτικό, το έργο της Βάρο αμφισβητεί τα πατριαρχικά παραδείγματα απεικονίζοντας τις γυναίκες ως σοφούς, αλχημιστές και ταξιδιώτες που αναζητούν την αλήθεια. Οι ηρωίδες της δεν είναι μούσες ή παθητικές φιγούρες, αλλά ενεργοί αναζητητές της γνώσης και της μεταμόρφωσης. Σε ένα ανδροκρατούμενο σουρεαλιστικό κίνημα, η Varo, όπως και η Carrington, δημιούργησε έναν νέο χώρο για γυναικεία φαντασία και αυτονομία.
Η Remedios Varo πέθανε το 1963 σε ηλικία 54 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα σχετικά μικρό, αλλά εξαιρετικά επιδραστικό σύνολο έργων. Οι πίνακές της συνεχίζουν να εμπνέουν καλλιτέχνες και στοχαστές, προσφέροντας μια ματιά σε έναν κόσμο όπου το μυστικιστικό και το ορθολογικό συνυπάρχουν και όπου το ταξίδι της ψυχής αποτυπώνεται με φωτεινές λεπτομέρειες.
Δημιουργία μέσω Σύνθεσης: Η Τεχνική πίσω από την Τένχνη
Τα έργα τέχνης της Remedios Varo είναι γνωστά για τη λεπτομέρεια, την ακριβή εκτέλεση και τις πολύπλοκες αφηγήσεις τους. Συχνά χρησιμοποιούσε λάδι σε μασονίτη, μια επιφάνεια που της επέτρεπε να επιτύχει μια λεία, σχεδόν αιθέρια υφή. Το πινέλο της είναι λεπτό και η παλέτα της, που αποτελείται συνήθως από γήινους τόνους, ώχρες, απαλά μπλέ και ασημί, μεταφέρει έναν ονειρικό, αλχημικό κόσμο. Το έργο της περιλαμβάνει συχνά ψηλές φιγούρες με μανδύα, που θυμίζουν μεσαιωνικούς μάγους ή σύγχρονους αλχημιστές, σε περίπλοκους εσωτερικούς χώρους γεμάτους με σουρεαλιστικά όργανα και πύλες σε άγνωστα βασίλεια.
Συνδύασε τις τεχνικές της αναγεννησιακής ζωγραφικής με το εννοιολογικό πλαίσιο του σουρεαλισμού, που ενημερώθηκε από επιστημονικά διαγράμματα, εσωτερικά χειρόγραφα και αρχιτεκτονικά σχέδια. Η εικαστική της αφήγηση λειτουργεί στη διασταύρωση του επιστημονικού με το μυστικιστικό, όπου η γνώση και η μαγεία γίνονται δυσδιάκριτα.
Εξερεύνηση της Γυναικείας Μεταμόρφωσης
Ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στο έργο της Varo είναι το μεταμορφωτικό ταξίδι του εαυτού, ιδιαίτερα από μια γυναικεία προοπτική. Αυτή η μεταμόρφωση εκδηλώνεται συχνά ως φυσική, πνευματική και διανοητική εξέλιξη. Σε αντίθεση με πολλούς από τους σουερρεαλιστές άντρες σύγχρονους της που απεικόνιζαν τις γυναίκες ως μούσες ή αντικείμενα επιθυμίας, οι γυναίκες της Varo είναι αναζητητές, δημιουργοί και αλχημιστές.
“Ebroidering the Earth’s Mantle” (1961)
Σε αυτό το εμβληματικό κομμάτι, γυναίκες με ρόμπα κάθονται σε έναν ουράνιο πύργο, υφαίνοντας το ύφασμα της ίδιας της πραγματικότητας μέσα από το κέντημα. Έξω από τον πύργο, ο κόσμος ξεδιπλώνεται από τα νήματα τους. Αυτός ο πίνακας είναι ταυτόχρονα μια φεμινιστική αναπαράσταση της πράξης της δημιουργίας και μια κοσμική μεταφορά. Εδώ, οι γυναίκες δεν είναι παθητικές αλλά θεϊκοί πράκτορες του πεπρωμένου. Αντανακλά την πίστη της Varo στην ιερότητα της γυναικείας δημιουργικής δύναμης.
“Woman Leaving the Psychoanalyst” (1960)
Σε αυτόν τον χιουμοριστικό αλλά και κριτικό πίνακα, μια γυναικεία φιγούρα απομακρύνεται από το γραφείο ενός ψυχαναλυτή, με το κεφάλι της κάτω από την αγκαλιά της, υποδηλώνοντας ότι έχει απομακρυνθεί από τους περιορισμούς των πατριαρχικών πνευματικών παραδόσεων. Αυτό το έργο πραγματεύεται τους περιορισμούς της ψυχανάλυσης και την εξέγερση της Varo ενάντια στην αντικειμενοποίηση και τον εξορθολογισμό των εσωτερικών κόσμων των γυναικών.
Η Αλχημεία και ο Εαυτός ως Εργαστήριο
Η αλχημεία είναι ένα θεμελιώδες θέμα στους πίνακες της Βάρο, όχι μόνο ως ιστορική ή μυστικιστική πρακτική αλλά ως μεταφορά για την προσωπική εξέλιξη. Οι αλχημιστές της είναι συχνά αυτοπροσωπογραφίες, φιγούρες με μανδύα που εμπλέκονται σε σκοτεινά τελετουργικά, που αντιπροσωπεύουν την αναζήτηση της ίδιας της καλλιτέχνιδας για γνώση και μεταμόρφωση.
“Alchemy” (1958)
Σε αυτό το κομμάτι, μια φιγούρα αναμειγνύει συστατικά σε ένα εργαστήριο γεμάτο με εσωτερικά εργαλεία. Η σκηνή δεν είναι μια σκηνή της επιστήμης αυτή καθαυτή αλλά ενός μαγικού πειραματισμού. Ο πίνακας υποδηλώνει ότι το ταξίδι προς την αυτογνωσία και τη φώτιση είναι μια αλχημική διαδικασία – μια εσωτερική μεταστοιχείωση βασικών συναισθημάτων σε πνευματικό χρυσό.
“The Call” (1958)
Μια ισχυρή γυναικεία φιγούρα διασχίζει έναν σκοτεινό διάδρομο γεμάτο με αδρανείς φιγούρες σε αποσύνθεση. Φωτίζεται από μέσα, κρατώντας ένα λαμπερό αντικείμενο. Αυτός ο πίνακας συμβολίζει την αφύπνιση του πνευματικού σκοπού ή κλίσης και τη δύναμη της εσωτερικής μεταμόρφωσης. Οι άλλες φιγούρες μοιάζουν παγιδευμένες στην αδράνεια, ενώ η κεντρική γυναίκα, πιθανός υποστηρικτής της ίδιας της Varo, ενσαρκώνει τη σαφήνεια, την ορμή και την κλήση.
Μηχανικός Μυστικισμός: Η Σύντηξη Επιστήμης και Μαγείας
Η γοητεία της Varo με τις μηχανές, τις συσκευές και τις επιστημονικές συσκευές είναι εμφανής σε πολλά από τα έργα της. Δεν πρόκειται για σύγχρονες μηχανές αλλά για μυστικιστικές συσκευές που διασχίζουν τα σύνορα μεταξύ εφεύρεσης και τελετουργίας, που χρησιμοποιούνται συχνά για να ξεκλειδώσουν κρυφές διαστάσεις ή να διασχίσουν εσωτερικούς κόσμους.
“The Creation of the Birds” (1957)
Αυτό είναι ένα από τα πιο αγαπημένα έργα της Varo. Μια γυναίκα με κεφάλι πουλιού κάθεται σε ένα μικρό θάλαμο, χρησιμοποιώντας ένα όργανο που μοιάζει με βιολί που συνδέεται με την καρδιά της για να σχεδιάσει πουλιά που ζωντανεύουν καθώς περνούν κάτω από ένα πρίσμα. Είναι μια εξαίσια αλληγορία της καλλιτεχνικής διαδικασίας, που δείχνει τη δημιουργικότητα τόσο ως επιστημονική όσο και ως μυστικιστική πράξη. Ο πίνακας συνδέει την καρδιά, το όραμα, τη μουσική και το πνεύμα με τη γέννηση μιας νέας ζωής.
“Useless Science or the Alchemist” (1958)
Εδώ, μια φιγούρα σαν μάγος σε ένα φανταστικό εργαστήριο κάθεται σε ένα τραπέζι όπου συναρμολογούνται απόκρυφες συσκευές. Παρά το μαγικό σκηνικό, ο τίτλος μεταφέρει ειρωνεία – η επιστήμη χωρίς πνευματική ενόραση είναι «άχρηστη». Η Βάρο ασκεί κριτική στην υπερβολικά ορθολογική νοοτροπία και υποστηρίζει μια κοσμοθεωρία όπου η διαίσθηση, το συναίσθημα και η φαντασία παίζουν κεντρικούς ρόλους.
Μύθος, Όνειρα και Αφηγηματικά Σύμπαντα
Πολλοί από τους πίνακες της Varo φαίνεται να υπάρχουν μέσα σε έναν μυθικό κόσμο της δικής της κατασκευής, γεμάτο από επαναλαμβανόμενα μοτίβα και επαναλαμβανόμενους χαρακτήρες. Αυτοί οι οπτικοί μύθοι ήταν βαθιά προσωπικοί και αντλούσαν από τα όνειρά της, την ανάγνωση της ψυχολογίας του Γιουνγκ και την πίστη της στη μετενσάρκωση και στα μεταφυσικά επίπεδα.
“Harmony” (1956)
Μια φιγούρα κάθεται σε μια δομή που μοιάζει με όργανο που συνδέεται με ουράνιες σφαίρες. Ο πίνακας απεικονίζει ένα όραμα κοσμικής αρμονίας, όπου η μουσική, οι πλανήτες και η ανθρώπινη ψυχή βρίσκονται σε ευθυγράμμιση. Αυτό το έργο περικλείει την ιδέα ότι το σύμπαν είναι μια συμφωνία και ότι ο εαυτός πρέπει να βρει τη δική του νότα μέσα σε αυτό.
“Celestial Pabulum” (1958)
Μια ψηλή φιγούρα εκπέμπει υγρό φως ή αστρικό φως σε μπολ για μικρά, φανταστικά όντα. Είναι μια ποιητική απεικόνιση της τροφής σε κοσμική κλίμακα, με τη θεϊκή σοφία ή την πνευματική ενέργεια να μοιράζεται σε αναζητητές ή ψυχές. Η πράξη είναι ήπια, τελετουργική και αλχημική, μετατρέποντας το φαγητό σε μεταφορά για ανώτερη γνώση.
Το Μεξικό της Βάρο και Πολιτιστική Σύνθεση
Αφού έφυγε από την Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Βάρο εγκαταστάθηκε στην Πόλη του Μεξικού, όπου εκτέθηκε σε μια πλούσια ταπετσαρία της γηγενούς μυθολογίας, του καθολικού μυστικισμού και των εσωτερικών παραδόσεων. Η βύθισή της στο πολιτιστικό τοπίο του Μεξικού διαμόρφωσε βαθιά την τέχνη της, ενθαρρύνοντας μια πιο ελεύθερη έκφραση μυστικιστικών ιδεών.
“Exploration of the Sources of the Orinoco River” (1959)
Σε αυτόν τον σουρεαλιστικό πίνακα αποστολής, μια φιγούρα οδηγεί μια βάρκα σε σχήμα γιγάντιο ψάρι μέσα από ένα απόκοσμο, ονειρικό τοπίο. Ο εξερευνητής χρησιμοποιεί μια συσκευή για να συλλέγει νερό από ένα μυθικό ποτάμι – σύμβολο ζωής και καταγωγής. Το ταξίδι εδώ είναι τόσο γεωγραφικό όσο και μεταφυσικό, παραπέμποντας στο ταξίδι του ήρωα σε αναζήτηση της αρχέγονης αλήθειας.
“Προς τον Πύργο” (1961)
Μια σειρά από ένστολα κορίτσια φαίνεται να βαδίζουν προς έναν μακρινό, δυσοίωνο πύργο. Μια κεντρική φιγούρα (πιθανόν η Βάρο) προσπαθεί να απελευθερωθεί. Το έργο μπορεί να διαβαστεί ως κριτική του κομφορμισμού και του πατριαρχικού ελέγχου, με τον πύργο να αντιπροσωπεύει δογματικούς θεσμούς. Αυτός ο πίνακας αποτυπώνει την επιθυμία της Varo για πνευματική αυτονομία και την αντίστασή της στην επιβεβλημένη εξουσία.
Χιούμορ, ειρωνεία και παιχνίδι
Αν και συχνά αντιμετωπίζεται ως επίσημη μυστικίστρια, η Βάρο εμποτίζει τα έργα της με εξυπνάδα και ειρωνεία. Οι πίνακές της, αν και βαθιές, δεν στερούνται ποτέ την αίσθηση του παιχνιδιού. Οι αλληγορίες της συχνά κοροϊδεύουν τις ανθρώπινες αξιώσεις ή σατιρίζουν απαλά φιλοσοφικές ιδέες.
“Vegetarian Vampires” (1962)
Ένας ιδιότροπος και απόκοσμος πίνακας που δείχνει κομψούς βρικόλακες να δειπνούν με λαχανικά. Είναι τόσο χιουμοριστικό όσο και ανησυχητικό, αμφισβητεί τις παραδοσιακές γοτθικές εικόνες και αντικαθιστά την αιματηρή επιθυμία με μια παράξενα πολιτισμένη ανατροπή. Το έργο είναι μια ήσυχη εξέγερση ενάντια στα κλισέ και μια γιορτή του παραλόγου.
Θάνατος και Υπέρβαση
Καθώς μεγάλωνε, το έργο της Varo επικεντρωνόταν όλο και περισσότερο σε θέματα θνησιμότητας, αναγέννησης και του ταξιδιού της ψυχής πέρα από το σώμα. Τα τελευταία της έργα συχνά απεικονίζουν κατώφλια μεταξύ του υλικού και του πνευματικού κόσμου.
“Stellar Departure” (1961)
Μια μυστηριώδης φιγούρα πλέει μέσα από τα αστέρια με ένα κοσμικό όχημα, με τα μαλλιά της να αναμειγνύονται με τον έναστρο ουρανό. Ο πίνακας προκαλεί το πέρασμα της ψυχής από τη μετά θάνατον ζωή, πλαισιωμένο όχι ως ένα τέλος αλλά ως ένα υπερβατικό ταξίδι.
“The Escape” (1962)
Μια φασματική φιγούρα κινείται μέσα από ένα παράθυρο σε ένα άλλο βασίλειο, ακολουθώντας έναν καταρράκτη αστεριών. Αυτό το έργο, που ολοκληρώθηκε λίγο πριν από το θάνατό της, θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως το όραμα της Varo για τη δική της αναχώρηση. Αντικατοπτρίζει τον πυρήνα της φιλοσοφίας της: ότι η ψυχή δεν παγιδεύεται ποτέ, αλλά μεταβαίνει.
Το έργο της Remedios Varo αποτελεί μια ανοιχτή πρόσκληση για πνευματική εξερεύνηση, μια εσωτερική οδύσσεια που διασχίζει τα όρια της ύλης και του πνεύματος. Με τον ιδιαίτερο εικαστικό της λόγο, κατόρθωσε να παντρέψει την επιστήμη με τη μαγεία, το μύθο με τη φιλοσοφία, το όνειρο με τη διαίσθηση. Οι φιγούρες της δεν κατοικούν στον πραγματικό κόσμο, μα ούτε και τον αρνούνται· είναι μεταμορφωμένα υποκείμενα ενός σύμπαντος που διψά για νόημα και αλήθεια.
Μέσα από τα αινιγματικά τοπία και τις αλχημικές της σκηνές, η Βάρο δεν μας δείχνει μόνο αυτό που βλέπει, αλλά και αυτό που αισθάνεται, φαντάζεται και ελπίζει. Στην καρδιά του έργου της κατοικεί η βαθιά επιθυμία για μεταμόρφωση — μια εσωτερική φλόγα που ζητά να απελευθερωθεί και να ταξιδέψει πέρα από το ορατό.
Η Remedios Varo μάς υπενθυμίζει πως η τέχνη μπορεί να γίνει εργαλείο μαγείας, γέφυρα προς το ασυνείδητο, και κάτοπτρο της ψυχής. Και μέσα από τους πίνακές της, συνεχίζει να μας καλεί σε μια σιωπηλή, ονειρική συνομιλία με το άγνωστο.
Σε κάθε πίνακα της Remedios Varo κρύβεται ένας ψίθυρος από κάποιον άλλο κόσμο· ένας κόσμος υφασμένος με νήματα αστερόσκονης, παλίμψηστα ονείρων και ξόρκια ψυχών που περιπλανώνται ανάμεσα στις διαστάσεις. Δεν ζωγράφιζε για να αποδώσει την όψη του κόσμου, αλλά για να φωτίσει τα κρυφά του περάσματα — εκείνα που οδηγούν από το εσωτερικό προς το αιώνιο, από τη σιωπή προς την αποκάλυψη.
Οι μορφές της δεν στέκονται ακίνητες· τελούν σε μια διαρκή μεταμόρφωση, σαν αλχημικά πλάσματα που αναζητούν την υπέρτατη ουσία τους. Είναι ιέρειες του μυστηρίου, εξερευνήτριες του ονείρου, περιπλανώμενες σε τοπία που μοιάζουν ταυτόχρονα μακρινά και οικεία. Σε κάθε σκηνή της Βάρο, ο χρόνος λυγίζει, ο χώρος αναδιπλώνεται, και η ψυχή ανασαίνει ελεύθερη.
Ίσως τελικά η τέχνη της να μην ζητά απαντήσεις· μα να θέτει ερωτήματα με τέτοια ομορφιά, που αρκεί μόνο η θέασή τους για να νιώσουμε ότι είδαμε κάτι από το αληθινό πρόσωπο της μαγείας.
Πηγές:
- Aberth, S. (2004). Leonora Carrington: Surrealism, alchemy and art. Lund Humphries.
- Chadwick, W. (1998). Women artists and the surrealist movement. Thames and Hudson.
- Kaplan, J. (1988). Unexpected journeys: The art and life of Remedios Varo. Abbeville Press.
- Warner, M. (2000). From the beast to the blonde: On fairy tales and their tellers. Farrar, Straus and Giroux.
- Poniatowska, E. (2015). Leonora: A novel. Farrar, Straus and Giroux.
- Varo, R. (1961). Embroidering the Earth’s Mantle [Painting]. Private collection, Chicago.
- Varo, R. (1957). Creation of the Birds [Painting]. Private collection.
- Varo, R. (1961). The Call [Painting]. National Museum of Women in the Arts, Washington, D.C.National Museum of Women in the Arts
+ There are no comments
Add yours