Τα μυστηριακά Yumboes της Σενεγάλης

Η Σενεγάλη είναι μια ασυνήθιστη χώρα. Είναι ένας τόπος μεταβατικός όπου ανέκαθεν λειτουργούσε ως πέρασμα. Απλώνεται ανάμεσα στον τροπικό Αφρικανικό Νότο και τον άνυδρο Βορρά. Οι ακτές της ενώνουν την υδάτινη επικράτεια του Ατλαντικού ωκεανού με την ενδοχώρα της Μαύρης Ηπείρου. Ως τόπος που βρίσκεται ανάμεσα στην υποσαχάρια περιοχή της Αφρικής και τις υγρές ζούγκλες της καρδιάς της, είναι ένα σταυροδρόμι όπου ανταλλάσσονται τ’ αγαθά της ερήμου με αυτά της κατάφυτης απεραντοσύνης του Νότου. Είναι ένα μέρος όπου διαφορετικά έθιμα και συνήθειες, κοσμοθεωρίες και πολιτισμοί, έρχονται σε επαφή και αλληλοεπιδρούν αρμονικά.

Η θέση της Σενεγάλης στον παγκόσμιο χάρτη. Ένας τόπος οριακός, ενδιάμεσος και ίσως γι’ αυτό το λόγο βαθύτατα συναρπαστικός. Η ενδιάμεση αυτή θέση έχει διαμορφώσει και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Σενεγάλης τα οποία είναι πολύμορφα και εντυπωσιακά και περιλαμβάνουν μεγάλα ποτάμια με εξίσου μεγάλα δέλτα που χύνονται στον Ατλαντικό ωκεανό, τροπικά δάση αλλά και άγονες εκτάσεις γης καθώς και μια ασυνήθιστη λίμνη που βρίσκεται 30 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά απ’ το Ντακάρ, την πρωτεύουσα της χώρας: Αναφέρομαι στη λίμνη Ρέτμπα τα νερά της οποίας έχουν ένα εξωπραγματικό ρόδινο χρώμα. Μάλιστα, η όψη της γίνεται ακόμα πιο εντυπωσιακή αν καταφέρει κανείς να την αγναντέψει από κάποια απόσταση: Θα δει τότε μια στενή λωρίδα γης που χωρίζει το νερό της από τη βαθυγάλανη απεραντοσύνη της θάλασσας, δάση που έχουν ένα έντονο πράσινο χρώμα και χρυσαφένιες αμμουδιές που περιβάλλουν τη λίμνη, της οποίας το χρώμα, όπως σας είπα ήδη, είναι ροζ.

Η Σενεγάλη, αν και χώρα-πέρασμα και σημείο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών έχει ένα επιπλέον ασυνήθιστο χαρακτηριστικό, σε πλήρη αντίθεση με τα περισσότερα μέρη του κόσμου όπου συνυπάρχουν διαφορετικές μεταξύ τους κουλτούρες: Είναι μια εξαιρετικά φιλήσυχη χώρα που από την περίοδο της ανεξαρτησίας της, το 1960, έως και σήμερα, ποτέ δεν έζησε τη φρίκη ενός εμφυλίου πολέμου ή μιας πολεμικής σύρραξης με κάποιο άλλο κράτος. Οι διαφορετικές μουσουλμανικές και χριστιανικές κοινότητες που την κατοικούν διαχειρίζονται ειρηνικά τις διαφορές τους. Έτσι λοιπόν, ως τόπος ενδιάμεσος, που βρίσκεται ανάμεσα στην έρημο και τα τροπικά δάση, ανάμεσα στον αχανή Ατλαντικό ωκεανό και στην εξίσου αχανή ενδοχώρα της Αφρικανικής ηπείρου, η μικρή εκείνη χώρα κρύβει τα δικά της ιδιαίτερα μυστικά που ακροβατούν ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα, ανάμεσα στον κόσμο της ύλης και του πνεύματος και κυρίως, ανάμεσα στην πεζή καθημερινότητα και τον κόσμο του υπερφυσικού.

Τα ξωτικά της Αφρικής

σενεγάλη Wolof παραφυσικό — Προσωπογραφία μέλους της φυλής των Wolof από τον Edouard Riou

Ένα από τα πιο παράξενα απ’ αυτά αφορά την υποτιθέμενη ύπαρξη μιας απόκρυφης φυλής πλασμάτων που ονομάζονται Yumboes. Πρόκειται για υπερφυσικά όντα που εμφανίζονται στις παραδόσεις των μελών της φυλής Wolof και που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, μοιάζουν σε πολύ εντυπωσιακό βαθμό με τα ξωτικά και τις νεράιδες των Ευρωπαϊκών παραδόσεων.

μυστηριο Yumboes — Περιοχές της Δυτικής Αφρικής όπου μιλιέται η γλώσσα των Wolof.

Ποια είναι όμως η εμφάνιση αυτών των περίεργων Yumboes; Καταρχήν είναι πολύ μικρόσωμα και έχουν ανθρωποειδή εμφάνιση. Το ύψος τους δεν ξεπερνάει το ένα μέτρο. Μοιάζουν με κατάχλομα παιδιά. Το δέρμα τους έχει μια αλλόκοτη λευκή-μαργαριταρένια απόχρωση λες και ο ήλιος δεν το έχει αγγίξει ποτέ, τα μάτια τους είναι κίτρινα σαν γυαλιστερά οπάλια και τα μαλλιά τους αστράφτουν ασημένια. Ζουν μέσα σε στρογγυλούς γήλοφους που μοιάζουν με πελώριους τύμβους και βγαίνουν στην επιφάνεια της γης μόνο τις νύχτες. Τους αρέσει να χορεύουν κάτω απ’ το φως του φεγγαριού και να διοργανώνουν μεγάλα τσιμπούσια και γλέντια κατά τη διάρκεια των οποίων τα τύμπανά τους ηχούν μέσα στα δάση… Τα Yumboes τρώνε καλαμπόκι το οποίο κλέβουν απ’ τους ανθρώπους και ψάρια τα οποία πιάνουν μόνα τους. Συχνά καλούν ιθαγενείς αλλά και ξένους να συμμετέχουν σ’ αυτά τα γεύματα χωρίς, σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά ξωτικά, αυτή η πρόσκληση να εγκυμονεί κινδύνους για τους καλεσμένους τους αν και σύμφωνα με κάποιες δοξασίες, αν ένας άνθρωπος συμμετάσχει για λίγες ώρες έστω σε τέτοια γεύματα, ανακαλύπτει ότι στον ανθρώπινο κόσμο έχουν περάσει χρόνια ολόκληρα και έτσι, όταν επιστρέφει στο χωριό του ανακαλύπτει ότι τα μέλη της οικογένειας του έχουν γεράσει και τον έχουν για πεθαμένο. Η μουσική των Yumboes είναι μαγευτική. Ακαταμάχητα γοητευτική για τους ανθρώπους. Οι μελωδίες τους γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στο γήινο και στα μυστικιστικά βασίλεια. Είναι οι φύλακες του φυσικού περιβάλλοντος και επιτηρούν και φροντίζουν τη γη που κατοικούν.

Οι δοξασίες γύρω από τα Yumboes

Εξαιτίας του ασυνήθιστου χρωματισμού της επιδερμίδας τους, ταυτίζονται πολύ με τα πνεύματα των νεκρών καθώς σύμφωνα με την πλειοψηφία των Αφρικανικών παραδόσεων οι νεκροί είναι κατάλευκοι και ζουν μέσα στη γη, σε χωριά και οικισμούς που μοιάζουν μεν με τις επίγειες κατοικίες τους αλλά λάμπουν σαν να είναι φτιαγμένα από το φως του φεγγαριού ή λούζονται μέσα σ’ ένα άσπρο διάχυτο φως. Σε κάποια από αυτές τις ιστορίες, αν και ο υπόγειος κόσμος έχει άφθονη τροφή δεν διαθέτει σπόρους πράγμα που σημαίνει ότι τα φαντάσματα πρέπει να ανέβουν στην επιφάνεια της γης, να πάρουν τη μορφή ζώων και να κλέψουν φαγητό από τους κήπους των ανθρώπων. Οι ζωντανοί πρέπει να αφήνουν προσφορές με τη μορφή φαγητού και μπύρας για να εξευμενίσουν τους νεκρούς. Σε μερικές μυθολογίες της Αφρικής, τα φαντάσματα των νεκρών απαιτούν αυτές τις προσφορές. Σε άλλες, απλά εκτιμούν την πράξη αυτή. Τα φαντάσματα αυτά κάποιες φορές βγαίνουν μέσα από τη γη για να χορέψουν και να γιορτάσουν. Μάλιστα, η ταύτιση των νεκρών ανθρώπων με το λευκό χρώμα ήταν τόσο έντονη που όταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι εξερευνητές αποβιβάστηκαν στις ακτές της Αφρικής, οι κάτοικοι του Κογκό πίστεψαν ότι αντιμετώπιζαν λευκόχρωμα φαντάσματα. Η πεποίθησή τους αυτή είχε ενισχυθεί και από το γεγονός ότι τα πλοία των λευκών εισβολέων, έτσι όπως εμφανίζονταν πίσω απ’ τον ορίζοντα, έμοιαζαν να αναδύονται μέσα από τα βάθη του κάτω κόσμου.

yumboes ξωτικά Αφρική — Τα μυστηριακά Yumboes, τα ξωτικά της δυτικής Αφρικής.

Η φυλή των Wadoe, πιστεύει μέχρι σήμερα ότι όταν τα φαντάσματα νεκρών ανθρώπων μαζεύονται για να γιορτάσουν, οι ζωντανοί μπορεί να ακούσουν τις φωνές και τα τύμπανά τους. Άλλες φυλές ισχυρίζονται ότι οι άνθρωποι μπορεί να ακούσουν τα τύμπανα, τους αυλούς και τις φωνές των νεκρών βαθιά μέσα στο δάσος, αλλά τους είναι αδύνατον να ανακαλύψουν την πηγή αυτών των ήχων. Σύμφωνα με κάποιες άλλες αφρικανικές παραδόσεις, υπάρχουν στοιχειωμένοι λόφοι. Τα πνεύματα που κατοικούν εκεί παίρνουν τη μορφή μπαμπουίνων και κλέβουν απ’ τις γυναίκες που περνάνε δίπλα απ’ τα ριζά τους τα κανάτια τους ενώ όποιος τολμήσει να μαζέψει καρπούς και φρούτα από τις πλαγιές τους, θα ανακαλύψει ότι αργά ή γρήγορα, τα λάφυρά του θα εξαφανιστούν.
Οι άνθρωποι της φυλής Thonga πιστεύουν ότι τα προγονικά πνεύματα ονομάζονταν shikwembu. Σύμφωνα με τις κοσμοθεωρίες τους, μετά τον φυσικό του θάνατο, το πνεύμα του νεκρού πηγαίνει σ’ ένα υπόγειο χωριό όπου τα πάντα είναι λευκά. Εναλλακτικά καταλήγει σ’ ένα ιερό δάσος. Στα μέρη αυτά έχουν οικογένειες και σπίτια σαν τους ζωντανούς ανθρώπους αν και μεταφέρουν τα μωρά τους με τα πόδια πάνω και το κεφάλι κάτω! (Κάποιοι λαογράφοι έχουν συσχετίσει αυτή την παράξενη δοξασία με κάποιες αρχαίες Αιγυπτιακές παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες στον κάτω κόσμο οι νεκροί περπατάνε ανάποδα με τα πόδια ψηλά, ένας ισχυρισμός που έχει ειπωθεί ότι αποτελεί απομεινάρι μιας αρχαίας γνώσης που αφορά τη σφαιρικότητα της Γης). Επίσης, οι νεκροί τους έχουν πολύ μικρό ανάστημα! Στην Jamaica, ο λαός των duppy, όπως ακριβώς και τα Yumboes, είναι μικρόσωμα όντα λευκού χρώματος που ζουν σε μια μυστική κοινωνία που μιμείται την ανθρώπινη. Τους αρέσει πολύ ο χορός και το τραγούδι και οι προσφορές τροφής.
Όσον αφορά τα Yumboes τώρα, οι ομοιότητές τους με τα Ευρωπαϊκά ξωτικά, των κέλτικων ειδικά λαών, είναι πολύ εντυπωσιακή. Όπως και τα Κέλτικα ξωτικά, έχουν μικρό ανάστημα, είναι κατάλευκα, (μια από τις περιγραφές των Ουαλικών ξωτικών είναι «ο λευκός λαός» ο οποίος ζει σε μια κρυμμένη «Λευκή χώρα»), κρύβονται μέσα σε γήλοφους, στήνουν γεύματα χορούς και πανηγύρια τις φεγγαρόλουστες βραδιές, κλέβουν τροφή από τους ανθρώπους και ο χρόνος κυλά διαφορετικά μέσα στην υπόγεια επικράτειά τους. Τα κέλτικα ξωτικά σχετίζονται επίσης πολύ στενά με τους νεκρούς καθώς πολλοί άνθρωποι που παρεισφρήσαν είτε τυχαία είτε σκόπιμα στο βασίλειό τους, αναγνώρισαν πολλούς νεκρούς φίλους και συγγενείς που έμοιαζαν να συνεχίζουν την μεταθανάτια ζωής τους ανάμεσα στα παιδιά του «μικρού λαού». Μια άλλη εξίσου εντυπωσιακή ομοιότητα ανάμεσα στις δυο αυτές παραδόσεις είναι η ακόλουθη:

Η εναλλακτική ονομασία των Yumboes είναι Bakhna Rakhna δυο λέξεις που σημαίνουν κυριολεκτικά «Οι καλοί άνθρωποι» ή «Ο καλός λαός». Θα σας υπενθυμίσω σε αυτό το σημείο ότι στους Κέλτικους λαούς των Βρετανικών νησιών και της Γαλλικής Βρετάνης, τα ξωτικά επίσης ονομάζονται «the good people» δηλαδή «Ο καλός λαός» ενώ στην Ελλάδα ανακαλύπτουμε την λέξη «καλοκυράδες» η οποία αναφέρεται στις νεράιδες και τα ξωτικά που ζούσαν στα δάση και στις πηγές της υπαίθρου. Οι ονομασίες αυτές αποτελούσαν ευφημισμούς που πρόθεσή τους ήταν να εξευμενίσουν οντότητες που θεωρούνταν πολύ επικίνδυνες γιατί έκλεβαν παιδιά, τρέλαιναν τους ανθρώπους ή τους έπαιρναν τη μιλιά, που προκαλούσαν αγιάτρευτες αρρώστιες, που υπερασπίζονταν με μεγάλη αποφασιστικότητα το ζωτικό τους χώρο και που στην καλύτερη περίπτωση διατηρούσαν μια σχέση ανήσυχης ανακωχής με την διαρκώς προελαύνουσα ανθρωπότητα. Εξάλλου, ο ευφημισμός είναι μια πανάρχαια και πανανθρώπινη πρακτική: Για παράδειγμα, η ονομασία «Εύξεινος Πόντος» περιγράφει το επικίνδυνο υδάτινο πέρασμα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ανατολή ενώ ο «Ειρηνικός Ωκεανός» αναφέρεται σ’ έναν ωκεανό όπου πολύ συχνά ξεσπούν απίστευτες καταιγίδες,. Ο ευφημισμός επομένως υπονοεί ακριβώς το αντίθετο απ’ αυτό που περιγράφει επιφανειακά.

Από μου μάθαμε την ύπαρξη των Yumboes

Η μοναδική γνωστή βιβλιογραφική πηγή για τους θρύλους που αφορούν τα μυστηριώδη εκείνα όντα είναι το βιβλίο του λαογράφου Thomas Keightley The Fairy Mythology που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1828. Ο Keightley, Ιρλανδικής καταγωγής, ο οποίος γεννήθηκε στις 17 Οκτωβρίου του 1789 και πέθανε στις 4 Νοεμβρίου του 1872, ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει όλες αυτές τις πληροφορίες από μια γυναίκα που γνώρισε στο Λονδίνο και η οποία ως παιδί είχε ζήσει στην νήσο Goree που βρίσκεται έξω από τις ακτές της Σενεγάλης. Εκείνη η γυναίκα είχε ακούσει για τα Yumboes από μια υπηρέτρια της φυλής Wolof. Στο βιβλίο του ο Keightley τονίζει ιδιαίτερα την ομοιότητα των Yumboes με τα Ευρωπαϊκά ξωτικά και επισημαίνει επίσης, πολύ σωστά, ότι έχουν πολλές ομοιότητες με τα προγονικά πνεύματα πολλών αφρικανικών κρατών αλλά και με την στενή σχέση των ιρλανδέζικων ξωτικών με τα φαντάσματα νεκρών που εμφανίζονται στους χορούς και τα τσιμπούσια τους. Επίσης, επισημάνει το γεγονός πως για κάποιο λόγο, σε όλες τις δυτικές ακτές των χωρών που βρέχονται από τον Ατλαντικό ωκεανό, οι θρύλοι και οι παραδόσεις για κάποιον αθέατο «μικρό λαό» αφθονούν. Για να πάρετε μια ιδέα ποιος ήταν ο Keightley αξίζει να προσθέσω πως θεωρείται μέχρι σήμερα ως ένας σημαντικός πρωτοπόρος της μελέτης της λαογραφίας γιατί η προσέγγισή του ήταν συγκριτιστική και έβρισκε κοινά στοιχεία ανάμεσα σε λαογραφικές παραδόσεις λαών που ζούσαν σε διάφορα μέρη της υδρογείου και που είχαν αναπτύξει εντελώς διαφορετικούς πολιτισμούς. Όντας ένας εχέφρων και μετρημένος ερευνητής, δεν υιοθετούσε άκριτα την θεωρία της πολιτιστικής επιμόλυνσης για να αιτιολογήσει τις ομοιότητες που ανακάλυπτε αλλά άφηνε χώρο και για την πιθανότητα αυτές οι ομοιότητες να έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα η μία από την άλλη.

Που μπορεί κάποιος να αναζητήσει τα Yumboes

λαογραφια ξωτικά Αφρική — Ο λαογράφος Thomas Keightley

Σήμερα, λέγεται ότι τα Yumboes ζουν ακόμα στη νήσο Goree.λίγα μόλις ναυτικά μίλια έξω από το Ντακάρ την πρωτεύουσα της Σενεγάλης. Το νησί είναι επισκέψιμο και τουριστικά αξιοποιημένο, κυρίως ως ο τόπος όπου εκατομμύρια υποδουλωμένοι Αφρικανοί, άντρες γυναίκες και παιδιά, ξεριζώθηκαν απ’ την πατρίδα τους και μεταφέρθηκαν σιδηροδέσμιοι, σε άθλιες συνθήκες, στις ακτές της Αμερικανικής ηπείρου όπου πέρασαν την υπόλοιπη ζωή τους μοχθώντας ως σάρκινες μηχανές στις φυτείες των λευκών ιδιοκτητών τους. Σήμερα το Goree μοιάζει πολύ ειρηνικό: Είναι γεμάτο με ανθισμένες μπουκαμβίλιες και στολίζεται με πολύχρωμα σπίτια αποικιακού ρυθμού και από εκατοντάδες φοίνικες. Ένα μικρό φρούριο στεφανώνει τον λόφο που δεσπόζει στο νησί….

Θα ολοκληρώσω αυτό το άρθρο με μια αναφορά που ανακάλυψα για τα Yamboes στον κόσμο της φανταστικής λογοτεχνίας και συγκεκριμένα στα βιβλία που συνθέτουν το ξακουστό πλέον σύμπαν του νεαρού Harry Potter: Σε κάποιο από αυτά μαθαίνουμε πως κατά τη διεξαγωγή των αγώνων του Παγκοσμίου κυπέλλου Quidditch to 1998, είχαν εφαρμοστεί πολύ αυστηρά μέτρα ασφαλείας εξαιτίας των ταραχών που είχαν ξεσπάσει τη νύχτα πριν την έναρξη του μεγάλου τελικού το προηγούμενο έτος. Κατά τη διάρκεια αυτών των ταραχών είχαν συλληφθεί έξω απ’ το στάδιο οι μασκότ της ομάδας από τη Σενεγάλη οι Yumboes, οι οποίοι, για να εκδικηθούν, έκλεψαν κάθε είδους τροφής σε μια έκταση 10 μιλίων γύρω από το στάδιο και ύστερα εξαφανίστηκαν μέσα στο σκοτάδι!